Τόν εἰκοστόν αἰῶνα, αἱ Ἐκκλησίαι, συμμεριζόμεναι καί στηρίζουσαι ἀλλήλας, συνειργάζοντο καί εἰς τάς δυσκόλους στιγμάς, τάς ὁποίας διῆλθον, ἓνεκεν πολιτικῶν σκοπιμοτήτων καί συρράξεων εἰς τήν περιοχήν τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Εἰς τήν Παλαιστίνην, μετά τήν ἐπανάστασιν τῶν Μπολσεβίκων εἰς τήν Ρωσίαν καί τόν Α΄ον καί Β΄ον Παγκόσμιον πόλεμον, ἐμειώθησαν κατακορύφως αἱ προσκυνηματικαί θεωρίαι εἰς τήν Ἁγίαν Γῆν, ἀλλά οἱ κύπριοι προσκυνηταί μετά τῶν ἐξ’ Ἑλλάδος προσφύγων, ἀπετέλεσαν τήν παρηγορίαν τῶν ἁγιοταφιτῶν πατέρων.

Ἡ Ἐξαρχία, ἐσυνέχισεν τήν λειτουργίαν αὐτῆς καί ὑπό Ἀγγλικήν κυριαρχίαν. Λόγῳ οἰκονομικῆς δυσπραγίας, σημαντικόν μέρος τῶν περιουσιακῶν στοιχείων τῆς Ἐξαρχίας, κατ’ ἐκείνην τήν περίοδον, εὐρισκόμενον εἰς «ἀπομεμακρυσμένας περιοχάς», ἐξ’ ἀδυναμίας ἐλέγχου καί διαχειρίσεως ἐπωλήθησαν ὑπό τῶν κατά καιρούς Ἐξάρχων, κατόπιν ἐγκρίσεως τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Συνόδου, «ὡς ἂγοναι κτηματικαί ἐκτάσεις» καί μέρος τῶν προσόδων διετέθη πρός ἀνακαίνισιν τῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου, τῆς Ἀψινθιωτίσσης καί τοῦ ἁγ. Γεωργίου τοῦ Ρηγάτου, ἀνοικοδομήθη δέ καί τό ἐπί τῆς ὁδοῦ Λήδρας κτήριον.

Μετά τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς Νήσου, τήν ἐν πολλοῖς, εὒρυθμον λειτουργίαν τῆς Ἐξαρχίας, ἀνέκοψεν ἡ τουρκική εἰσβολή, καταλύσασα τήν ἓδραν αὐτῆς, τό περιώνυμον Μοναστήριον τοῦ Χρυσοστόμου(1).

Ἡ μετέπειτα περίοδος τῶν ἐτῶν 1979-2004 χαρακτηρίζεται ὑπό ἐλλειποῦς παρουσίας Ἐξάρχου εἰς τήν Κύπρον, ἡ ὁποία συνέβαλεν εἰς τήν ἐν μέρει χαλάρωσιν τοῦ ἐλέγχου τῆς ἐνταῦθα περιουσίας τῆς Μονῆς Χρυσοστόμου. Ὁ ἀείμνηστος πατριάρχης Διόδωρος ὁ Α΄ος, (1981-2000), ἀναπτύξας στενάς σχέσεις μετά τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου τοῦ Α΄ου καί τῶν κυπρίων Ἱεραρχῶν, ἐπεσκέπτετο συχνάκις τήν Κύπρον, μάλιστα δέ μετέσχεν αὐτοπροσώπως τῆς Μείζονος καί Ὑπερτελοῦς Συνόδου καί ἂλλων συσκέψεων τῶν προκαθημένων τῆς Μέσης Ἀνατολῆς.

Οὗτος διεξεδίκησεν διά πολλῶν καί ἐπιμόνων προσπαθειῶν καί ἐπέτυχεν τήν ἀνάκτησιν σημαντικοῦ μέρους τῆς ἐπί τοῦ προκατόχου του πατριάρχου Βενεδίκτου ἐκποιηθείσης κτηματικῆς ἐκτάσεως τῆς Μονῆς Χρυσοστόμου, εἰς τήν περιοχήν Ἃγιος Σίλας, θέσας οὗτω νέαν προοπτικήν εἰς τά περιουσιακά στοιχεῖα τῆς Ἐξαρχίας καί προέβη, τῆ συνεργασίᾳ τῶν ἑκάστοτε περιοδευόντων Ἐξάρχων, εἰς μερικάς ἐπενδύσεις, διά τῶν πενιχρῶν εἰσοδημάτων τῆς Ἐξαρχίας (2), ἀλλ’ ἐπί τοῦ διαδόχου αὐτοῦ, εἰς τήν ἐν γένει διαχείρησιν τῆς Ἐξαρχίας διεπιστώθησαν ἀτασθαλίαι.

------

(1). Ὁ Ἒξαρχος αὐτῆς τότε, ἀρχιμανδρίτης Μεθόδιος, νῦν Ἀρχιεπίσκοπος Θαβωρίου, ἐμπερίστατος, παρέμεινεν ἐπί τι διάστημα ἐν Λευκωσίᾳ, ἐπιβλέπων τήν ἐναπομείνασαν περιουσίαν εἰς τό ἐλεύθερον τμῆμα τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας καί μετά τινα χρόνον ἀνεκλήθη εἰς τήν Ἱερουσαλήμ, τήν δ’ ἐκ μακρόθεν ἐποπτείαν τῶν ἐν Κύπρῳ πραγμάτων, ἀνέλαβον διαδοχικῶς οἱ Μητροπολῖται Πέτρας Γερμανός (1979-1991) καί Πέτρας Κορνήλιος (1991-2004), τόν ὁποῖον διά βραχύ τι διάστημα ἀντικατέστησεν ὁ Ἀρχιμ. Νεκτάριος (2004-2005).
(2). Ὁ Πατρ. Διόδωρος προέβη εἰς τήν ἀγοράν τεσσάρων καταστημάτων καί δύο διαμερισμάτων εἰς τήν παραλίαν Πύλας-Ἐπαρχίας Λάρνακος.