Ἡ Ἐξαρχία, ἐξ’ ὑπαρχῆς, πέραν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκπροσωπήσεως καί τῆς πνευματικῆς ἐπιστασίας τῶν Ἱερῶν Ναῶν καί τῶν Μοναστηρίων, ἐπωμίσθη γενικῶς τήν διαχείρησιν πάσης τῆς ἐν Κύπρῳ εὑρισκομένης κινητῆς καί ἀκινήτου περιουσίας, ἡ ὁποία συνίσταται εἰς τά περιουσιακά στοιχεῖα τῶν Μονῶν καί Μετοχίων, εἰς κτηματικάς ἐκτάσεις, εἰς περιβόλια καί χωράφια, εἰς καρποφόρα δένδρα καί κτηνοτροφικάς ἀπασχολήσεις.

Ἡ ἀκίνητος περιουσία τῆς Ἐξαρχίας, προῆλθεν κατ’ ἀρχάς ἐκ δωρεῶν καί ἀφιερωμάτων τῶν πιστῶν, εὐλαβείας ἓνεκεν πρός τόν Πανάγιον Τάφον. Οὓτω τό ἒτος 1523, ὁ εὐσεβής κύπριος Φίλιππος Φλάτρος διά τῆς διαθήκης αὐτοῦ κατέλιπεν τό παρά τήν Πάφον χωρίον αὐτοῦ, Τάλαν λεγόμενον, «εἰς τά Ἱεροσόλυμα, εἰς τόν ἃγιον Τάφον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἰς τό ὂρδινον τῶν Ρωμαίων νά ξοδιάζωνται τά εἰσοδήματα τοῦ αὐτοῦ χωρίου εἰς δόξαν τοῦ παναγίου Θεοῦ ἡμῶν». Ὁ Χρυσόστομος Παπαδόπουλος σχολιάζων τήν πρᾶξιν ταύτην σημειοῖ, ὃτι «ἡ πρώτη αὓτη δωρεά πρός τήν Ἁγιοταφιτικήν Ἀδελφότητα ἒχει πρό παντός μεγάλην ἠθικήν σημασίαν, ὡς ἀποκαθιστῶσα… τούς παλαιούς δεσμούς τοῦ ἡμετέρου Γένους πρός τούς ἁγίους Τόπους»(10). Κτήματα καί οἰκίαι, ἠγοράσθησαν καί ὑπό τῶν ἁγιοταφιτῶν Ἐξάρχων, εἲτε ἐκ προσωπικῆς πρωτοβουλίας, εἲτε κατ’ ἐντολήν τοῦ πατριάρχου, ἐκ τῶν ἐσόδων τῆς Μονῆς Χρυσοστόμου.

Ὡς ἐπί τό πλεῖστον, καταγραφή τῶν κτημάτων, τῶν δένδρων καί τῶν λοιπῶν ἀκινήτων, ἐγένετο μόλις τό ἒτος 1949, ὑπό τοῦ Ἐξάρχου ἀρχιμ. Παναρέτου Γ. Βομβάρη, ὁ ὁποῖος συνέλεξεν τά ἀπαραίτητα ἀποδεικτικά, πρός ἐπιβεβαίωσιν τῆς ἰδιοκτησίας τῆς Μονῆς, τά λεγόμενα «μαρτυρικά», ἐκ τῶν προὐχόντων τῆς περιοχῆς, ἢτοι τῶν «Μουχταραίων» καί τῶν «Ἀτζάδων». Διά τήν καταγραφήν ἐξεδόθη Εἰδικόν Πληρεξούσιον παρά τοῦ πατριάρχου, εἰς τό ὁποῖον ἐδίδετο ἡ ἐντολή, ὃπως οἱ τίτλοι ἐκδοθῶσιν ἐπ’ ὀνόματι τῆς «Ἱερᾶς Μονῆς Χρυσοστόμου, τῆς ἀνηκούσης εἰς τό Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων», ἐφ’ ὃσον κατά τήν ἒκφρασιν τοῦ συνοδικοῦ ἀρχιμανδρίτου Βενεδίκτου, μετέπειτα Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, «ἡ Μονή Χρυσοστόμου οὐκ ἒστιν ἀνεξάρτητος, ἀλλ’ ἐξάρτημα τοῦ Παναγίου Τάφου» (11).

Ὑπό τήν ἂμεσον ἐποπτείαν τῆς Ἐξαρχίας, ὑπόκεινται:

α) Ἡ ἀρχαία Ἱερά Μονή Χρυσοστόμου, εἰς Κουτσοβέντι, (ἐγκαίνια 1090), ἡ ὁποία διετέλεσεν ἓδρα τῆς Ἐξαρχίας μέχρι τοῦ ἒτους 1974, ὁπότε κατελήφθη ὑπό τῶν Τούρκων εἰσβολέων, ἐλεηλατήθη καί ἐκκλησιαστικά ἀντικείμενα αὐτῆς ἐπωλήθησαν εἰς τό ἐξωτερικόν (12).

β) Ἡ Ἱερά Μονή τῆς Παναγίας τῆς Ἀψινθιωτίσσης, ἡ ὁποία εὑρίσκεται δυτικῶς τῆς Μονῆς Χρυσοστόμου, εἰς τάς παρειάς τοῦ Πενταδακτύλου, ἂγνωστον πότε, παραχωρηθεῖσα καί αὓτη εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῶν Ἱεροσολύμων, καί ἡ ὁποία μετά τήν τουρκικήν εἰσβολήν, ἐλεηλατήθη καί ἀφέθη εἰς τήν φθοράν τοῦ χρόνου (13).

γ) Ἡ Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Ρηγάτη, βορείως τῆς Κοινότητος Κυρά τῆς ἐπαρχίας Μόρφου, κτισθεῖσα πρό τῆς ἐποχῆς τοῦ αὐτοκράτορος Νικηφόρου Φωκᾶ (963-969), διατελεῖ Μετόχιον τοῦ Παναγίου Τάφου, ἀνακαινισθέν ὀλίγον χρόνον πρό τῆς τουρκικῆς εἰσβολῆς. Καί αὓτη ἡ Μονή ἐλεηλατήθη καί κατεστράφη ὑπό τῶν εἰσβολέων, σήμερον δέ καί αὓτη εὑρίσκεται ἐν ἐρειπιώδει καταστάσει. Παρά τάς διαβουλεύσεις καί τήν ἀπό τοῦ ἒτους 2008 διεξαχθεῖσαν ἀλληλλογραφίαν πρός τήν συσταθεῖσαν μεικτήν Ἐπιτροπήν Ἑλληνο-κυπρίων καί Τουρκο-κυπρίων διά τήν διάσωσιν τῶν θρησκευτικῶν Μνημείων, τῇ ἐπεμβάσει καί τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Μόρφου, ἐν τούτοις, μέχρι στιγμῆς, οὐδεμία ἐλήφθη παρ’ αὐτῆς πρόνοια.

δ) Ἡ Μονή τοῦ ἁγίου Συλά, ἢ Σίλα, βορείως τῆς πόλεως Λεμεσοῦ, εὑρισκομένης καί ταύτης εἰς ἐρειπιώδη κατάστασιν καί ὁ καταστραφείς ναός αὐτῆς μετά τοῦ ἁγιάσματος κεῖται εἰς ἂμορφον μάζαν ἐρειπίων. Ἢδη ὃμως τῇ προτροπῇ τοῦ Πατριάρχου κ. Θεοφίλου, ἐπιχειρεῖται ἡ σύναψις συμφωνίας μετά τῆς Κοινότητος Ὓψωνος διά τήν προώθησιν συνεργασίας μετά τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ὑπηρεσίας διά τόν καθαρισμόν καί τήν δυνατήν ἀναστήλωσιν τοῦ θρησκευτικοῦ τούτου μνημείου καί κατόπιν, ἐάν εὐωδοθῇ τό πρῶτον στάδιον, ἡ Ἐξαρχία, τῇ συγκαταθέσει τοῦ οἰκείου Μητροπολίτου δύναται ἳνα προβῇ εἰς τήν ἀναβίωσιν αὐτῆς,

ε) Ἡ Ἱερά Μονή τῆς ἁγίας Βαρβάρας, βορείως τοῦ χωρίου Ἀργάκα Πάφου, ἡ ὁποία ἂγνωστον πότε ἐδωρήθη ἢ ἒπωλήθη εἰς τόν Πανάγιον Τάφον. Πάντως περιῆλθεν ὑπό τήν πνευματικήν δικαιοδοσίαν τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων, πρό τοῦ ἒτους 1821, χρονολογίαν κατά τήν ὁποίαν ἐσφαγιάσθη ὁ Ἡγούμενος αὐτῆς, Ἱερομόναχος Σωφρόνιος εἰς τήν πλατείαν Σεραγίου (14) καί

στ) Ὑπό τήν ἂμεσον ἐποπτείαν τοῦ Ἐξάρχου ὑπήγοντο καί τά Μετόχια τῆς Μιᾶς Μηλιᾶς, τό ὁποῖον καί διατελεῖ σήμερον, ὑπό τουρκικήν κατοχήν, τῆς Λευκωσίας (15), ὁ Ἃγ. Γεώργιος τῆς Ἀξύλου (16) καί οἱ Νερόμυλοι τῆς Κυθραίας, κατασχεθέντες ὑπό τῶν Ὀθωμανῶν κατά τά γεγονότα τοῦ 1821(17).

-------

10. Ἱστορία Ἐκκλ. Ἱεροσ. σ. 507.
11. Κώδιξ Πρακτικῶν Συνόδου, Συνεδρ. ΤΙΓ, τῆς 14/1/1949, σελ.400.
12. Ἡ ἀρχαία εἰκών τοῦ προστάτου τῆς Μονῆς, ἁγίου Χρυσοστόμου, ἐντοπισθεῖσα εἰς τό ἐξωτερικόν ἐπανεπατρίσθη, χάριν εἰς τήν ἂμεσον καί δραστήριον ἐπέμβασιν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου, τήν ὁποίαν ἡ Σιωνίτις Ἐκκλησία ἀξιοχρέως εὐγνωμονεῖ. Ἡ Μονή ἒκτοτε εὑρίσκεται ὑπό τουρκικήν κατοχήν καί ἐν αὐτῇ ἒχει ἐγκατασταθῆ τμῆμα τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, διά τοῦτο καί πᾶσα προσπάθεια ἐπισκέψεως τῆς Μονῆς, πρός διαπίστωσιν τῆς σημερινῆς καταστάσεώς της ἀπέβη μάταια. Ἡ Μονή περιέπεσεν εἰς χεῖρας Μαρωνιτῶν καί κατά τινας μαρτυρίας, ἠγοράσθη ὑπό πλουσίου τινος χριστιανοῦ καί ἐδωρήθη πάλιν εἰς τόν Πανάγιον Τάφον τόν 16ον αἰῶνα. Εἰς τήν Μονήν διέπρεψαν δύο ὁσιακαί μορφαί τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὁ Κτήτωρ αὐτῆς Ὃσιος Γεώργιος, περί τῆς μνήμης τοῦ ὁποίου ἀναγινώσκομεν εἰς τό Τυπικόν τῆς Μονῆς, φυλασσόμενον εἰς τήν Ἐθνικήν Βιβλιοθήκην τῶν Παρισίων (κώδιξ τῆς σειρᾶς Paris Greque ἀριθμ. 402): «Ἰστέον ὃτι κατά ταύτην τήν ἡμέραν, ἐπιτελοῦμεν τά μνημόσυνα τοῦ ἁγίου Πατρός ἡμῶν καί καθηγητοῦ Ἡγουμένου Γεωργίου, κτήτορος τῆς ἐν Κύπρῳ ἁγίας Μονῆς τοῦ Χρυσοστόμου» καί τόν ἃγιον Νεόφυτον, τόν Ἒγκλειστον, αἱ ἀναφοραί τοῦ ὁποίου περί ἀναχωρήσεως ἐκ τῆς Μονῆς διά τήν Ἁγίαν Γῆν, δύνανται ἳνα ἐκληφθοῦν, ὡς ἐπιβεβαίωσις τῆς παλαιόθεν πνευματικῆς ἐξαρτήσεως τῆς Μονῆς Χρυσοστόμου ἐκ τῆς Ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων. Ἡ Μονή ἀναφέρεται εἰς τό Χρονικόν τοῦ Λογήζου Σκευοφύλακος, ἀπαριθμοῦντος τά χωρία τά ἐκκλησιαστικά ὡς ἑξῆς: «Ὁ Πατριάρχης ὁ Ρωμαῖος τῆς Ἱερουσαλήμ,… ἒχει τό μοναστήρι τοῦ Κουτζουβέντι» (f 21 v, § 63, σελ. 38). Εἰς τήν Μονήν ὑπάγονται οἱ Ἱεροί Ναοί τῆς Ἁγίας Τριάδος, Ἁγίας Ἑλένης, ἢδη καταστραφεῖσα περί τά τέλη 11ου, ὁπότε ἐκτίσθη ναός πρός τιμήν τοῦ ἃγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἐν ἐρειπιώδη δέ καταστάσει ναΐδρια τοῦ ἁγίου Γεωργίου, ἁγ. Σάββα καί ἁγίασμα (Τσικνοπούλλου Ἰωάν. Ἡ Ἱερά Μονή Χρυσοστόμου τοῦ Κουτσζουβένδη καί τά Ἱερά αὐτῆς Κτίσματα).
13. Αἱ πολύτιμοι τοιχογραφεῖαι αὐτῆς, πωληθεῖσαι ἐντοπίσθησαν εἰς τήν Γερμανίαν, ὃπου ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Κύπρου, κατόπιν ἐπιμόνων προσπαθειῶν καί δικαστικοῦ ἀγῶνος, ἐπέτυχεν τήν θετικήν καί αἰσίαν ἒκβασιν τῆς δίκης, εἲδησιν, τήν ὁποίαν μετ’ ἀνακουφήσεως ἐπληροφορήθη ἡ ἁγιωτάτη Ἐκκλησία Ἱεροσολύμων, ἐκ δευτέρου εὐγνωμονοῦσα διά τό ἐπιδειχθέν ἀμέριστον ἐνδιαφέρον, ὑπέρ διασώσεως καί ἐπιστροφῆς εἰς τήν ἐστίαν αὐτῶν τῶν τιμαλφῶν τούτων κειμηλίων.
14. Ἡ Μονή μετά ταῦτα παρήκμασε οἱ δέ χῶροι αὐτῆς κατέστησαν ἐρείπια. Μετά πολλάς καί περιπετειώδεις διεκδικήσεις καί καταπατήσεις κτημάτων ὑπό τῶν χωρικῶν καί ἀπειλάς τῆς Δασονομίας δι’ ἀπαλλοτρίωσιν μέρους τῆς περιουσίας, ἐλλείψει δέ καλογήρων ἐπιστατῶν, τά πέριξ τῆς Μονῆς κτήματα, ἐκτάσεως 1256 στρεμμάτων ἐπωλήθησαν τό 1952. Σήμερον σώζεται μόνον τό ναΐδριόν αὐτῆς, ὡς ἐξωκκλήσι τῆς ἐκεῖ ὀρθοδόξου Κοινότητος.
15. αὐτόθι, σελ. 157-158.
16. Βάσει ἀναφορᾶς ἐρευνητοῦ κ. Κ.Κοκκινόφτα καί εἰς Λέυκωμα τῆς Κοινότητος Κοίλη, ἐπαρχίας Πάφου.
17. Πατριαρχ. Ἱεροσολ. καί Κύπρος,σελ. 163—166.